Kwestię alimentów – czyli powstania obowiązku alimentacyjnego w polskim prawie reguluje kodeks rodzinny i opiekuńczy. To świadczenie, płacone przez bliskich, na rzecz osoby, która nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Najczęściej słyszy się o alimentach przyznawanych na rzecz dzieci, jednak nie jest to jedyna grupa osób, która może być uprawniona do ich otrzymywania. Kto może uzyskać alimenty? Co wpływa na ich wysokość? Jak uzyskać jak najwyższe alimenty?
Kto może otrzymać alimenty
Alimenty kojarzą się przede wszystkim ze świadczeniem płaconym po rozwodzie przez jednego z rodziców – tego, który już nie mieszka z dzieckiem, na rzecz jego utrzymania. Warto pamiętać, że kodeks rodzinny nie wskazuje dokładnie okresu, przez jaki rodzic musi płacić zasądzone alimenty w określonej wysokości. Na próżno można szukać konkretnych terminów, jak np. osiągnięcie pełnoletności czy zakończenie studiów. Obowiązek alimentacyjny rodzica wobec dziecka trwa, dopóki dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie utrzymać.
Zgodnie z polskim prawem, obowiązek alimentacyjny nie ogranicza się jedynie do kwestii łożenia przez rodzica na utrzymanie dziecka. Do płacenia alimentów może być zobowiązany także były małżonek lub dziecko wobec starszego rodzica. W wyjątkowych sytuacjach obowiązek alimentacyjny może zostać nałożony nawet na rodzeństwo czy osoby spowinowacone (np. wobec teściów). Ogólną zasadą zawartą w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym jest to, że pomoc w utrzymaniu, w postaci świadczenia alimentacyjnego powinna być wypłacana przez bliższych krewnych, a dopiero gdy to niemożliwe – dalszych krewnych i powinowatych.
Kto decyduje o przyznaniu i wysokości alimentów
Orzeczenia o przyznaniu i wysokości alimentów wydaje Sąd. Sprawy alimentacyjne są prowadzone w wydziałach rodzinnych Sądów rejonowych. Nie jest to jednak jedyna możliwość. Jeżeli rozstająca się para jest w stanie porozumieć się w kwestii utrzymania małoletniego dziecka i darzy się zaufaniem w tej kwestii, nie jest konieczny wyrok Sądu. Wystarczy porozumienie dotyczące alimentów (nawet ustne) między rodzicami.
Jeżeli jednak w relacji występują konflikty i trudne emocje, prawomocny wyrok Sądu jest niepodważalnym zabezpieczeniem obowiązku alimentacyjnego.
Co należy zrobić, by otrzymać alimenty – krok po kroku
Jeżeli rodzice lub byli małżonkowie nie są w stanie samodzielnie porozumieć się, wysokość alimentów może określić Sąd. Jak rozpocząć postępowanie alimentacyjne? Najważniejszy krok to złożenie poprawnie przygotowanego pozwu o alimenty do właściwego Sądu rejonowego. Aby mieć pewność, że pozew będzie profesjonalnie przygotowany, warto skorzystać z gotowego wzoru opracowanego przez doświadczonego prawnika.
W przypadku małoletnich dzieci pozew o alimenty w ich imieniu składa rodzic. Jaki Sąd będzie właściwy w sprawie o alimenty? Pozew należy złożyć do Sądu miejsca zamieszkania osoby pozwanej o alimenty lub miejsca zamieszkania powoda – osoby wnioskującej o ich otrzymanie.
Kolejnym elementem pozwu o alimenty jest wskazanie powoda (czyli dziecka, byłego małżonka, rodzica itd.), wraz z podaniem jego danych i osoby, która go reprezentuje oraz pozwanego. Istotne w pozwie o alimenty jest określenie wartości przedmiotu sporu. Zgodnie z prawem to suma wysokości świadczeń należnych za jeden rok, czyli oczekiwana kwota alimentów pomnożona przez 12 miesięcy. Wysokość alimentów powinna odpowiadać możliwościom majątkowym pozwanego i uzasadnionym potrzebom osoby wnioskującej. Odpowiednie przedstawienie i udokumentowanie ponoszonych na życie wydatków ma wielkie znaczenie – na tej podstawie Sąd będzie decydować o wysokości alimentów. Dlatego uzasadnienie pozwu musi w klarowny sposób wykazać faktyczne potrzeby i być poparte załączonymi dowodami (np. rachunki za utrzymanie, leczenie, czesne, zajęcia dodatkowe itd.).
Po złożeniu pozwu pozostaje oczekiwanie na wyznaczenie terminu rozprawy i sam proces, podczas którego Sąd zbada zasadność pozwu. Dla powodzenia sprawy kluczowy jest dobrze przygotowany i uargumentowany pozew. Ponoszenie wysokich kosztów na obsługę adwokacką nie jest konieczne – uważne wypełnienie gotowego wzoru, zgodnie ze wskazówkami zawartymi w dokumencie, to dobra droga do przygotowania skutecznego pozwu o alimenty.
Co zrobić, by zwiększyć alimenty
Wysokość alimentów nie jest nieodwołalnie określona raz na zawsze. W uzasadnionych przypadkach Sąd może orzec o podwyższeniu alimentów. To możliwe np. wraz z dorastaniem dziecka, gdy jego potrzeby się zwiększają – pojawia się potrzeba ponoszenia większych wydatków na edukację czy zajęcia sportowe, wyższe stają się koszty utrzymania, czasami konieczne staje się wprowadzenie leczenia, rehabilitacji czy terapii. Aby rozpocząć postępowanie sądowe, wymagane jest złożenie pozwu o podwyższenie alimentów. Taki pozew powinien w jasny i konkretny sposób uzasadniać, dlaczego wysokość alimentów powinna zostać podniesiona, dlatego najlepiej skorzystać z opracowanego przez profesjonalistę gotowego wzoru pozwu ze wskazówkami uzupełniania.
Od czego zależy wysokość alimentów
W kwestii wysokości alimentów nie ma konkretnych wyliczeń czy taryfikatora zapisanego w kodeksie rodzinnym. Sąd, gdy ocenia na ile uzasadniona jest wnioskowana w pozwie kwota, opiera się na dwóch głównych kwestiach – potrzebach osoby, na rzecz której mają być przyznane alimenty, oraz możliwościach finansowych tego, który ma je płacić.
Usprawiedliwione potrzeby dziecka to przede wszystkim koszty ponoszone na zapewnienie miejsca zamieszkania, wyżywienia, ubrania, leczenia, higieny i wypoczynku. W przypadku starszych dzieci to mogą być także koszty zajęć dodatkowych, rozwijania pasji i talentów, edukacji. Sąd zawsze rozpatruje indywidualnie każdy przypadek, biorąc pod uwagę szczególną sytuację danego dziecka – inaczej mogą wyglądać usprawiedliwione potrzeby np. w przypadku dziecka niepełnosprawnego, z alergią pokarmową, wymagającego terapii czy wyjątkowo uzdolnionego np. w zakresie sportu czy muzyki.
W orzecznictwie Sądów można często spotkać się z tzw. zasadą stopy życiowej (choć nie jest ona zapisana w kodeksie rodzinnym). Zgodnie z nią, oceniając potrzeby dziecka, bierze się pod uwagę stopę życiową rodzica. Jeżeli rodzic ma dobrą sytuację finansową i korzysta z dóbr i usług na bardzo wysokim poziomie, to także dziecko powinno móc korzystać z dóbr w podobnym standardzie.
Przy określaniu wysokości alimentów sąd bierze pod uwagę także zarobki i majątek osoby, która będzie zobowiązana płacić alimenty – zasądzona kwota nie może być wyższa niż jej możliwości finansowe. Co ważne, Sąd bierze pod uwagę dochody z pracy, które są regularne i w stałej kwocie, ale także nierównomierne przychody z działalności gospodarczej czy za nieregularne zlecenia. Pod uwagę jest brany także majątek – np. mieszkanie, dom, cenne przedmioty.
Alimenty na dziecko
W czasie, gdy oboje rodzice i ich dzieci mieszkają wspólnie, rodzice w naturalny sposób dzielą się obowiązkami i zapewniają byt dziecku. Gdy dochodzi do rozstania, te kwestie wymagają odpowiedniego uregulowania.
Jeżeli jeden z rodziców po rozwodzie nie będzie już mieszkać z dzieckiem, powinien wypłacać środki na rzecz dziecka (bezpośrednio w przypadku pełnoletnich lub przekazując środki drugiemu rodzicowi, gdy dziecko jest małoletnie). Alimenty na dziecko mają zapewnić tzw. środki utrzymania i środki wychowania. Pierwsze z nich to m.in. zapewnienie bezpiecznego dachu nad głową, wyżywienia, ogrzewania, odzieży, lekarstw i środków medycznych. Środki wychowania są związane z dbaniem o rozwój – fizyczny, kulturalny czy kształcenie dziecka. To mogą być m.in. opłaty za prywatne przedszkola lub szkoły, dodatkowe zajęcia naukowe i sportowe, sprzęt sportowy, zajęcia terapeutyczne, rehabilitacyjne, uczestnictwo w kulturze, rozwijanie pasji dziecka.
Gdy małżonkowie zdecydują się na opiekę naprzemienną po rozwodzie, Sąd może zadecydować o przyznaniu alimentów, jeżeli po jednej ze stron występuje wyraźnie dysproporcja w możliwościach finansowych. W innym przypadku nie ma przesłanek do przyznania alimentów, ponieważ oboje rodzice łożą na wyżywienie i dach nad głową dziecka – na przemian u każdego z nich.
W kwestii ustalania wysokości alimentów dla Sądu rodzinnego nie ma znaczenia, czy rodzice dziecka zawarli związek małżeński. Kwestie relacji między rodzicami dziecka to odrębna sprawa. Gdy w grę wchodzi opieka i utrzymanie małoletniego dziecka, to jego dobro jest dla Sądu najważniejsze. Jeżeli rozstająca się para nie była małżeństwem, rodzic, przy którym zamieszka dziecko, ma prawo wnioskować o sądowe ustalenie obowiązku alimentacyjnego.
Równe traktowanie dotyczy także adoptowanych dzieci – ich adopcyjni rodzice mają wobec nich takie same obowiązki, jak wobec naturalnego potomstwa.
Alimenty od byłego małżonka
W przypadku otrzymywania alimentów od byłego małżonka, wiele zależy od tego, w jakiej formie odbył się rozwód. Jeżeli małżeństwo zakończyło się rozwodem z orzeczeniem o winie, małżonek, który w ocenie Sądu nie przyczynił się do rozpadu związku, może domagać się alimentów od drugiej strony, jeżeli tylko na skutek rozwodu jego poziom życia ulegnie pogorszeniu. Małżonek niewinny ma prawo oczekiwać, że świadczenie alimentacyjne pozwoli mu utrzymać styl życia i status, którym cieszył się podczas trwania małżeństwa. W przypadku alimentów wypłacanych po rozwodzie z orzeczeniem o winie, obowiązek alimentacyjny jest bezterminowy – ustaje dopiero gdy osoba uprawniona doświadczenia ponownie weźmie ślub.
Gdy rozwód odbył się bez orzekania o winie, możliwość uzyskania alimentów jest znacząco ograniczona. Były małżonek może je uzyskać tylko, jeżeli popadł w niedostatek, czyli nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek alimentacyjny jest ograniczony czasowo – trwa maksymalnie 5 lat.
Alimenty od innych członków rodziny
Prawo rodzinne przewiduje występowanie bardzo różnych sytuacji życiowych. Poza świadczeniem alimentacyjnym wypłacanym przez rodzica na rzecz dziecka oraz na rzecz byłego małżonka, jest także możliwość ustalenia takiego obowiązku wobec innych członków rodziny.
Przykładem takiej sytuacji jest np. ustanowienie alimentów na rzecz starszych, niesamodzielnych rodziców, które jest zobowiązane płacić ich pełnoletnie, samodzielne dziecko. W orzecznictwie można znaleźć przykłady alimentów zasądzanych na rzecz rodzeństwa czy nawet teściów. To jednak sytuacje wyjątkowe, generalną zasadą przy określaniu obowiązku alimentacyjnego jest to, by zobowiązani do świadczeń byli jak najbliżsi krewni.